دکتر مهدی ایزدی
متخصص پوست
شپش سر چیست؟
شپش سر حشره‌ای است که ۶ پا دارد و فاقد بال است و به پوست می‌چسبد و از خون انسان تغذیه می‌کند. در حقیقت شپش سر نوعی انگل موها و پوست سر است که هر ۳ تا ۶ ساعت خون انسان را می‌مکد. شپش ماده روی سر زندگی می‌کند و غذای کافی (خون انسان) در اختیار دارد و برای همین روزی ۷ تا ۱۰ تخم می‌گذارد که این تخم‌ها به تنه مو متصل می‌شوند. به تخم‌های شپش نیت می‌گویند. نیت‌ها محکم به موها چسبیده‌اند و برخلاف شوره نمی‌شود براحتی آن‌ها را از مو جدا کرد. تخم‌ها در مدت ۸ تا ۱۰ روز باز می‌شوند و شپش جدیدی به جمع شپش‌های سر اضافه می‌شود!
شپش سر چطور منتقل می‌شود؟
عفونت شپشی سر بشدت مسری است و اغلب در اثر تماس مستقیم منتقل می‌شود. عفونت بیشتر در کودکان و بویژه در دختربچه‌ها ایجاد می‌شود و انتقال عفونت از طریق تماس نزدیک سر با سر، تماس سر با وسائلی نظیر شانه، برس، روسری، ملحفه و تماس سر با وسائل تزئینی سر (که دختربچه‌ها خیلی راحت آن‌ها را با هم عوض می‌کنند) صورت می‌گیرد.
شپش سر چه علایمی دارد؟
خارش علامت اصلی عفونت شپشی سر است. خارش بیشتر در پشت گوش‌ها و بخش بالایی گردن و پشت سر احساس می‌شود؛ پس در صورت ایجاد هر نوع خارش جدیدی بویژه در این نواحی سر، به فکر عفونت شپشی باشید!
در بیماری که دچار عفونت شپشی سر است، با بررسی پوست سر و موها (بویژه در پشت سر و اطراف گوش‌ها)، ممکن است موارد زیر دیده شوند:
- نیت‌ها یا تخم‌های شپش: تخم زنده شپش قهوه‌ای رنگ و تخم بدون حشره سفید رنگ است. این تخم‌ها به موها چسبیده‌اند و براحتی جدا نمی‌شوند.
- خود شپش: شپش سر ۳ تا ۴ میلی‌متر طول دارد و دیدن آن‌ها در میان موها سخت است.
- شواهد عفونت پوست سر: ممکن است به دنبال خارش و خاراندن و خراشیدن پوست سر، باکتری‌ها عفونت ایجاد کنند. در این حالت ممکن است جوش‌های چرکی، دلمه‌های زرد رنگ و حتی بزرگی عقده‌های لنفاوی گردنی هم مشاهده شوند.
شپش سر چطور درمان می‌شود؟
قبل از آن که به روش‌های درمانی موجود برای عفونت شپشی سر بپردازیم، بهتر است چند نکته مهم را مرور کنیم:
- نکته اول این که: نگران نباشید، شپش سر قابل درمان است؛ اگر می‌بینید که فرزند شما (یا خود شما) بعد از درمان باز هم دچار این حشره می‌شود، یا درمان را درست انجام نداده‌اید و یا فرزند شما یک بار دیگر دچار عفونت سطحی با شپش شده است.
- تمام درمان‌های مربوط به شپش سر را باید ۸ روز بعد تکرار کنید.
- تمام افراد خانواده و نزدیکان باید درمان شوند. یادتان باشد، ممکن است عفونت سطحی با شپش سر علامتی ایجاد نکند و فرد ناقل باشد. برای همین باید تمام افراد خانواده و نزدیکان و کسانی که در تماس نزدیک با بیمار هستند، همزمان درمان شوند.
- تمام وسائل شخصی بیمار باید با آب داغ شسته شوند و با دمای بالا خشک و اتو شوند.
برای درمان شپش سر از چه داروهایی می‌توانیم استفاده کنیم؟
می‌توانید شپش سر را در خانه درمان کنید. برخی از داروهای ضد شپش بدون نسخه قابل خریداری هستند و برخی را باید با نسخه پزشک تهیه کرد. داروهای شپش کش شامل شامپوها، لوسیون‌ها و یا کرم‌هایی می‌شوند که می‌توانند شپش یا تخم‌های آن (به تخم شپش نیت می‌گویند) را از بین ببرند. اگر حامله هستید یا شیر می‌دهید، حتما با پزشک خود مشاوره کنید تا دارویی برای شما تجویز شود که در دوران حاملگی یا شیردهی بی‌خطر است.
- شامپو پرمترین: باید شامپو پرمترین ۱% برای مدت ۱۰ دقیقه روی موها بماند و بعد شستشو داده شود. ۸ روز بعد این درمان را تکرار کنید. شامپو پرمترین در بازار موجود است. در مورادی که درمان با شکست روبرو می‌شود، می‌توان از کرم پرمترین ۵% استفاده کرد (که برای درمان گال بکار می‌رود). این دارو شب بر روی موها مالیده می‌شود و بعد موها توسط کلاه حمام پوشانده شده، صبح شسته می‌شوند.
- شامپو لیندان: شامپو لیندان ۱% باید برای ۵ دقیقه بر روی موها بماند و بعد شسته شود. ۸ روز بعد درمان را تکرار کنید. بخاطر داشته باشید که لیندان می‌تواند عوارض عصبی داشته باشد و به همین دلیل نباید از آن در کودکان و بیمارانی که مبتلا به مشکلات عصلبی نظیر تشنج هستند، استفاده شود. شامپو لیندان در بازار موجود است.
- شامپو یا کرم یا لوسیون حاوی پیرترین: پیرترین نوعی گیاه حشره‌کش است که سبب فلج شدن و مرگ شپش‌ها می‌شود. لوسیون حاوی پیرترین در بازار موجود است و بر روی موها اسپری شده، بعد از ۱۵ دقیقه شسته می‌شود.
- مالاتیون: لوسیون مالاتیون ۵/۰% بسرعت خود شپش و تخم‌های آن را از بین می‌برد و برای درمان آن دسته از عفونت‌های شپشی مقاوم به پرمترین و پیرترین بکار می‌رود.
یادتان باشد که برای درمان عفونت شپشی می‌شود از داروهای خوراکی هم استفاده کرد. البته این داروها باید حتما توسط پزشک تجویز شوند. یکی از این داروها ایورمکتین است که بصورت تک دوز تجویز می‌شود و داروی دیگر کوتریموکسازول می‌باشد که ممکن است نیاز به مصرف طولانی مدت داشته باشد. در ضمن اگر در اثر خارش، عفونت پوست سر ایجاد شده باشد، بناچار پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند.
چطور می‌توانیم شپش سر را با روش‌های خانگی و بدون درمان‌های شیمیایی از بین ببریم؟
برای درمان شپش سر راه‌های دیگری هم وجود دارد که البته به اندازه راه‌های طبی موثر نیستند. می‌شود از این روش‌ها بطور خانگی استفاده کرد:
- وازلین یا مایونز: می‌توانید شب بر روی موهای خود وازلین یا مایونز بمالید و یک کلاه حمام هم بر روی سر بگذارید و راحت بخوابید تا در طول شب شپش‌ها خفه شوند؛ صبح موهای خود را بشوئید.
- تراشیدن موها: به عنوان آخرین کار، می‌توانید موهای سر را بتراشید و از دست شپش‌ها راحت شوید!
چطور تخم‌های شپش (نیت‌ها) را از موها جدا کنیم؟
جدا کردن نیت‌ها از موها ضروری ولی مشکل است. نیت‌ها با ماده‌ای شبیه به چسب یا سیمان به موها چسبیده‌اند. برای جدا کردن آن‌ها از موها می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- شانه کردن موها: بعد از استفاده از شامپوی ضد شپش و در طول هفته بعد از درمان، شانه کردن موها با شانه مخصوصی که دندانه‌های ظریف دارد، می‌تواند به جدا شدن نیت‌ها کمک کند.
- می‌توانید محلولی حاوی ۵۰% سرکه و ۵۰% آب تهیه کنید و موها را به این سرکه رقیق شده آغشته کنید و بعد از ۱۵ دقیقه موها را شانه بزنید: با این کار می‌شود برخی از نیت‌ها را از موها جدا کرد.
چطور از شپش در خانه خلاص شویم؟
شپش می‌تواند از سر شما خارج شود و روی اشیای مجاور نظیر حوله، ملحفه و کلاه برود و برای خودش بچرخد! اما نگران نباشید، شپش برای بقای خود نیاز به خون انسان دارد و برای همین بعد از خارج شدن از سطح بدن نمی‌تواند مدت طولانی زنده بماند. موارد زیر را رعایت کنید تا شپش خانه شما را ترک کند:
- از گرما استفاده کنید: هر وسیله‌‌ای که توسط بیمار مورد استفاده قرار گرفته است و یا هر چیزی که بیمار پوشیده است، با آب گرم بشوئید و بعد با گرمای بالا (اتو) خشک کنید. خود شپش و تخم‌های آن (نیت‌ها) به دنبال تماس با گرمای بالاتر از ۵۵ درجه سانتیگراد برای ۵ دقیقه می‌میرند. هر چیزی که با پوست یا سر بیمار تماس داشته است (ژاکت، کلاه، روسری، روبالشی، ملحفه و هدبند) را بشوئید.
- از کیسه پلاستیکی استفاده کنید: اگر نمی‌توانید برخی از وسائل بیمار را بشوئید و خشک کنید، آن‌ها را برای ۲ هفته در کیسه پلاستیکی بگذارید و به حال خود رها کنید.
- جارو برقی بکشید: برای تمیز کردن فرش، کف اتاق، مبل‌ها و کاناپه‌ها و هر چه که می‌شود، از جارو برقی استفاده کنید. بدین ترتیب می‌توانید موهایی را که ممکن است تخم زنده به آن‌ها چسبیده باشد، جمع کنید.
- وسائل مربوط به موها را تمیز کنید: بگذارید برس، شانه و دیگر وسائل مربوط به مو برای ۵ تا ۱۰ دقیقه در آب داغ و حاوی صابون بمانند و بعد آن‌ها را بشوئید.
چه باورهایی غلطی در مورد شپش سر وجود دارد؟
در مورد شپش سر باورهای نادرستی هم وجود دارد که بد نیست همین جا آن‌ها را بررسی کنیم:
- شپش سر درمان نمی‌شود! باور غلطی است! خیلی هم راحت درمان می‌شود، فقط کمی صبر و حوصله می‌خواهد.
- شپش سر نشانه عدم رعایت بهداشت است! خیر اینطور نیست! عفونت شپشی سر معمولا ارتباطی با سطح بهداشتی ندارد. کافی است با سری که دچار شپش هست، تماس داشته باشید تا افتخار داشتن شپش سر را پیدا کنید! پس نگوئید: من که هر روز حمام می‌روم، پس چرا دچار شپش شده‌ام؟
- شپش سر بیماری‌ها را منتقل می‌کند! نه این طور نیست! شپش سر معمولا بیماری خاصی را به بدن انسان انتقال نمی‌دهد.
- شپش سر از حیوانات منتقل می‌شود! نه این هم درست نیست. شپش سر مختص گونه انسان است و از انسان به انسان منتقل می‌شود! حیوانات بیچاره را متهم نکنید!
بنابراین اگر شما یا یکی از افراد خانواده‌تان دچار شپش سر شده‌اید، وحشت نکنید و نگران هم نباشید. یادتان باشد که شپش سر نشانه بیماری نیست و نیز به این معنی نیست که شما یا فرزندتان بهداشت را رعایت نمی‌کنید! حتی تمیزترین آدم‌ها هم ممکن است دچار شپش سر شوند. خوشحال باشید که این عفونت انگلی قابل درمان است! و یک توصیه دیگر: بهتر است برای درمان به پزشک متخصص پوست و مو مراجعه کنید!