آلفا هیدروکسی اسیدها یا اسیدهای میوه
دکتر مهدی ایزدی
متخصص پوست، مو و زیبایی
یا اسید میوه چیست
آلفا هیدروکسی اسید (AHA)ها، ترکیباتی هستند که از منابع گیاهی بدست می‌آیند. به عنوان مثال گلیکولیک اسید از نیشکر، سیتریک اسید از لیمو گرفته می‌شود. لاکتیک اسید هم به این گروه اسیدها تعلق دارد، اما از شیر ترش بدست می‌آید.
از آن‌جا که بیشتر آلفا هیدروکسی اسیدها منشا گیاهی دارند، آن‌ها را اسیدهای میوه یا اسیدهای طبیعی هم می‌نامند. البته اغلب AHAهای مورد استفاده در محصولات بهداشتی و آرایشی در آزمایشگاه و با روش‌های صنعتی تولید می‌شوند.
در سال‌های اخیر نشان داده شده است که ترکیبات حاوی AHA احتمالا نقشی مفید در روند پیری پوست، بویژه پیری پوست ناشی از تماس بیش از حد با نور خورشید دارند. اولین گزارش‌های مربوط به استفاده از AHA به گذشته دور باز می‌گردد: گفته می‌شود که کلئوپاترا در شیر حمام می‌کرده است که حاوی لاکتیک اسید است (هرچند از نظر علمی تاثیر حمام کردن در شیر تائید نشده است)!
انواع آلفا هیدروکسی اسید
از بین انواع AHA، گلیکولیک اسید بیشترین استفاده را دارد. هرچقدر غلظت آلفا هیدروکسی اسید بیشتر باشد، اثر بیشتری روی پوست می‌گذارد. بنابراین بر اساس غلظت AHA می‌توان محصولات مختلف حاوی این ماده را به سه گروه تقسیم کرد:
۱- غلظت کم (تا ۱۰%): ترکیبات حاوی AHA با غلظت کم بدون نسخه و در فروشگاه‌های لوازم بهداشتی و آرایشی به فروش می‌رسند.
۲- غلظت متوسط (تا ۵۰%): این نوع ترکیبات باید تحت نظارت پزشک مورد استفاده قرار بگیرند. از AHA با غلظت متوسط برای انجام پیلینگ شیمیایی سطحی پوست هم استفاده می‌شود.
۳- غلظت بالا (۵۰ تا ۷۰%): از AHA با غلظت بالا برای انجام پیلینگ شیمیایی سطحی پوست استفاده می‌شود.
اثرات اسید میوه
AHA با غلظت پائین دارای دو اثر مهم بر روی پوست است:
۱- لایه‌برداری می‌کند: گلیکولیک اسید با غلظت پائین می‌توان سبب سست شدن پیوند بین سلول‌های رو به مرگ و مرده لایه خارجی پوست شود و اتصال آن‌ها را به هم شل کند و در نتیجه لایه کراتینی، خشک و تخریب شده پوست می‌ریزد و جای آن را لایه کراتینی نازک‌تری می‌گیرد و پوست ظاهری صاف‌تر و جوان‌تر پیدا می‌کند.
۲- جاذب رطوبت است: گلیکولیک اسید آب را جذب می‌کند و می‌توان مثل کرم مرطوب کننده عمل کند و به دنبال جذب آب سبب تورم پوست شده، به این ترتیب خطوط نازک آن را ناپدید کند و سبب شود تا پوست خشک و خشن تبدیل به چوستی صاف‌تر و نرم‌تر شود. اثر مرطوب کننده AHA بیشتر از داروهای مرطوب کننده ستاندارد طول می‌کشد: تا چندین روز بعد از قطع درمان!
علاوه بر دو اثر مهم فوق، AHA با غلظت پائین می‌تواند اثرات زیر را هم ایجاد کند:
۱- برخی از AHAها آنتی‌اکسیدان هستند و به این ترتیب می‌توانند اثر ضد التهابی داشته باشند.
۲- مشخص شده است که استفاده روزانه از AHA حتی با غلظت پائین، اثر مفید بر روی پوستی دارد که توسط نور خورشید آسیب دیده است. AHA می‌تواند لکه‌های تیره پوست را روشن کند و خطوط ظریف پوستی را از بین ببرد (یا از عمق آن‌ها کم کند).
۳- AHA با غلظت مفید می‌تواند بر روی آکنه هم اثر مفیدی داشته باشد.
همانطور که می‌دانید پوست سه لایه دارد: روپوست یا اپیدرم، میان پوست یا درم و زیر پوست یا هیپودرم .
AHA با غلظت متوسط می‌تواند اثرات مفیدی بر روی اپیدرم داشته باشد: اگر روزانه گلیکولیک اسید ۲۵% بر روی پوست آسیب دیده توسط نور آفتاب مالیده شود، اپیدرم ضخیم شده، قوام و ساختار کلی آن بهتر می‌شود و سلول‌های آن یکدست‌تر شده، با نظم و ترتیب بهتری قرار می‌گیرند. از نظر ظاهر، پوست صاف‌تر به نظر می‌رسد و خطوط کمتری خواهد داشت. مصرف روزانهAHA با غلظت متوسط بر روی درم هم اثرگذار است: مقدار الیاف کلاژن را افزایش می‌دهد و بر روی الیاف الاستین هم اثر خوبی دارد.
AHA با غلظت بالا، سطح اسیدیته بالاتری دارد و می‌تواند پوست را بسوزاند و به همین دلیل باید توسط پزشک متخصص پوست مصرف شود. از AHA با غلظت ۵۰ تا ۷۰% برای انجام پیلینگ شیمیایی سطحی پوست استفاده می‌شود. در این روش، لایه خارجی اپیدرم (همان روپوست) حل می‌شود و بعد از برداشته شدن این لایه، پوست جدید و جوان و سالم رشد می‌کند و بالا می‌آید تا جای آن را بگیرد. اثر AHA با غلظت بالا به دو عامل بستگی دارد: اول مدت زمانی این ماده در تماس با پوست است و دوم فواصل استفاده از آن. بعد از تکرار درمان با اسید گلیکولیک ۷۰% در طول چند ماه، وضعیت اپیدرم بهترم می‌شود: پوست ظاهری صاف‌تر و مختصری ضخیم‌تر پیدا می‌کند و خطوط کمتری روی آن دیده می‌شوند. همچنین در عمق درم (یا میان پوست) هم کلاژن و الاستین بیشتری ساخته می‌شود.
نحوه استفاده
در مورد استفاده از AHA باید به نکات زیر توجه کنید:
۱- از غلظت‌های پائین شروع کنید: ابتدا AHA با غلظت پائین را روزی یک بار به پوست صورت و گردن خود بمالید. بعد از چند روز می‌توان دو بار در روز از AHA استفاده کرد؛ بشرط آن که پوست تحریک نشده باشد. بعد از چندین هفته می‌شود از غلظت‌های بالاتر هم استفاده کرد.
۲- محافظت از نور خورشید را فراموش نکنید: استفاده طولانی مدت از AHA می‌تواند سبب حساسیت پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش شود. بنابراین بهتر است در طول مدتی که از AHA استفاده می‌کنید، تا جای ممکن محافظت از پوست خود در برابر آفتاب را فراموش نکنید و حتما ضد آفتاب استفاده کنید.
۳- می‌توانید از AHA به همراه ترکیبات یا داروهای دیگر استفاده کنید: می‌شود از AHA به همراه رتینوئیک اسید استفاده کرد: در این حالت AHA در طول روز و رتینوئیک اسید در شب به کار می‌رود. همچنین می‌توان از AHA به همراه ترکیبات بی‌رنگ کننده هم استفاده کرد.
۴- از محصولی استفاده کنید که با نوع پوست شما مطابقت دارد: به عنوان مثال اگر پوستی خشک دارید، از ترکیبی استفاده کنید که چرب‌تر است و اگر پوست چرب دارید، استفاده از AHA بصورت ژل می‌تواند مفید باشد.
عوارض
احساس سوزش، قرمزی پوست یا خارش به دنبال استفاده از AHA با غلظت کم شایع نیست، اما ممکن است روی بدهد. در صورت وقوع این موارد، احتمالا حساسیت در برابر یکی از ترکیبات محصول مورد استفاده وجود دارد. در این حالت بهتر است دیگر از محصول مورد نظر استفاده نکنید. AHA با غلظت متوسط و بالا می‌تواند سبب تحریک پوست (قرمزی و سوزش) شود. در موارد شدید ممکن است سوختگی هم ایجاد شود.